Perzanowska, 1. v. Szwarcbartowa, z Juraszków Stefania, pseud. Żywna (1896–1974), lekarz internista, pediatra, działaczka społeczna. Ur. 26 VIII w Warszawie, była córką Szymona Juraszka, inżyniera chemika, i Heleny z Flachów. W r. 1914 ukończyła 8-klasową Szkołę Komercyjną Żeńską Anieli Wareckiej. W r. 1915 rozpoczęła studia na Wydziale Lekarskim Uniw. Warsz. W czasie wojny działała w Polskiej Organizacji Wojskowej. Podczas studiów była wolontariuszem w Instytucie Higieny Dziecięcej na ul. Litewskiej u Mieczysława Michałowicza, od marca 1919 do marca 1920 – wolontariuszem w laboratorium Szpitala Ujazdowskiego na ul. Pokornej u Leona Karwackiego. W r. 1919 wyszła za mąż za Waldemara Jerzego Szwarcbarta, dyrektora Kasy Chorych, z którym rozwiodła się po 4 latach (po rozwodzie używała nazwiska: Szwarcbartowa-Juraszek). W czasie wojny polsko-radzieckiej 1920 r. służyła w Ochotniczej Legii Kobiet. Od r. 1924 pracowała jako wolontariusz na oddziale chorób wewnętrznych Szpitala Wolskiego u Anastazego Landaua, a po uzyskaniu w r. 1926 dyplomu doktora wszech nauk lekarskich – jako asystent w tymże Szpitalu do r. 1927. W l. 1927–8 pracowała w Warszawskiej Powiatowej Kasie Chorych. Potem specjalizowała się w klinice internistycznej uniwersytetu wiedeńskiego. W r. 1928 przeniosła się do Sosnowca; pracowała tam w Kasie Chorych jako lekarz domowy, była naczelnym lekarzem szkolnym oraz prowadziła prywatną praktykę lekarską. W r. 1937 wyszła po raz drugi za mąż za Zygmunta Perzanowskiego (1890 – po r. 1939), lekarza okulistę. W t. r. wyjechała do Radomia, gdzie pracowała jako lekarz w Wydziale Zdrowia. W pierwszym roku okupacji P. była jedynym lekarzem w zorganizowanym przez siebie szpitalu dla uchodźców w Brześciu nad Bugiem. Po powrocie do Radomia w r. 1940 podjęła ponownie pracę w Wydziale Zdrowia. W t. r. wstąpiła do Związku Walki Zbrojnej, później Armii Krajowej (AK) jako pracownik służby zdrowia i łączniczka. Używała pseud. Żywna.
Aresztowana przez gestapo 11 XI 1942 przebywała P. początkowo w więzieniu w Radomiu, gdzie udzielała współwięźniarkom pomocy sanitarnej. Dn. 7 I 1943 została wywieziona pierwszym kobiecym transportem do obozu koncentracyjnego w Majdanku. Od razu rozpoczęła starania o zorganizowanie tam opieki lekarskiej. Uzyskawszy pozwolenie władz niemieckich, już w styczniu t. r. urządziła szpital w jednym baraku z kilkunastoosobowym personelem. Przez wiele miesięcy była jedynym lekarzem tego szpitala. W lutym 1944 szpital zajmował już 10 baraków, dla 1 300 chorych i blisko 100 osób personelu. P., energiczna i czynna, zabiegała o wyposażenie szpitala, o leki, które otrzymywała w minimalnej ilości od Niemców, w większej od lubelskiego Polskiego Czerwonego Krzyża (PCK) i Rady Głównej Opiekuńczej, z którymi nawiązała kontakt. Stosowała leczenie prostymi, dostępnymi środkami i ziołami zbieranymi przez więźniarki. Leczyła dur wysypkowy i brzuszny, biegunki, gruźlicę, świerzb, awitaminozy i in. Chroniła ozdrowieńców, przetrzymując ich w stanie chorych lub zatrudniając w szpitalu. Nie ograniczała się do pracy w szpitalu, udzielała opieki i pomocy lekarskiej nowo przybyłym transportom i pojedynczym osobom. Potrafiła przeciwstawić się Niemcom, gdy żądali, by personel szpitala wyniósł chore Żydówki na selekcję. Pełna optymizmu podnosiła na duchu otoczenie. Była też świetną gawędziarką. Przyczyniła się do uratowania życia wielu setkom więźniarek różnego wyznania i narodowości. Doszkalała personel niefachowy. Dn. 13 IV 1944, gdy chore były przewożone do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu-Brzezince, zgłosiła się ochotniczo wraz z częścią szpitalnego personelu do opieki nad nimi. W Oświęcimiu-Brzezince natychmiast podjęła pracę w kobiecym szpitalu obozowym. Wkrótce została z chorymi wywieziona transportem do Ravensbrück, a po kilku tygodniach do Neustadt-Gleve. Po oswobodzeniu obozu 2 V 1945 przez wojska amerykańskie pozostała jeszcze wraz z kilkoma pielęgniarkami, aby zorganizować dla chorych opiekę i wyżywienie, a następnie przekazać je do szpitala. Wtedy dopiero wróciła do kraju, przebywszy piechotą ponad 200 km.
W Radomiu P. znalazła się 23 V 1945. Pracowała tam jako ordynator oddziału wewnętrznego Szpitala Miejskiego, a następnie lekarz Wydziału Zdrowia i przewodnicząca Komisji Lekarskiej, piastując równocześnie wiele funkcji społecznych. M. in. w pierwszych latach po wojnie była honorowo kierownikiem i wykładowcą utworzonej przez siebie szkoły pielęgniarskiej. Zorganizowała w Radomiu jedną z pierwszych w Polsce poradnię dla byłych więźniów obozów koncentracyjnych i pracowała w niej społecznie do końca życia. Była inicjatorką utworzenia analogicznych poradni w innych miastach Polski. Opracowała dla poradni kartę badań zdrowia byłych więźniów obozów koncentracyjnych. Walczyła słowem i piórem o przywileje dla byłych więźniów. Począwszy od r. 1960 napisała wiele prac dotyczących wspomnień okupacyjnych oraz «choroby poobozowej» i ogłosiła je głównie w numerach oświęcimskich „Przeglądu Lekarskiego”. Były to m. in.: praca nagrodzona w konkursie PCK w r. 1962 Polski Czerwony Krzyż w moich wspomnieniach (nieopublikowana), Szpital kobiecy w obozie na Majdanku („Arch. Hist. Med.” 1960), Szpital kobiecy w obozie Majdanku („Pamiętnik II Krajowego Zjazdu Lekarzy ZBoWiD”, W. 1969), Gdy myśli do Majdanka wracają. Wspomnienia (L. 1970), Z okupacyjnych dziejów radomskiej służby zdrowia („Przegl. Lek.” 1973), Rozmiary i istota kobiecych przemian psychicznych w obozach koncentracyjnych („Pamiętnik Sympozjum Naukowego Komisji Zdrowia ZBoWiD”, W. 1974). P. była czynna zawodowo i społecznie do końca życia. Należała do kilku naukowych towarzystw lekarskich oraz m. in. do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Zmarła 16 VIII 1974 w Warszawie, pochowana została na cmentarzu Powązkowskim. Była odznaczona m. in. Krzyżem Virtuti Militari, Krzyżem Polskiej Organizacji Wojskowej, Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. P. miała w małżeństwie z Waldemarem Jerzym Szwarcbartem córkę Zofię Stefanię (ur. 1921), lekarza pediatrę, zamężną za Cezarym Włodzimierzem Korczakiem, docentem higieny w Akademii Medycznej w Warszawie.
Fot. w Materiałach Red. PSB; – Rocznik Lekarski Rzeczypospolitej Polskiej na 1933/4 r., W. 1933; toż na l. 1936, 1938, 1949; Spis fachowych pracowników służby zdrowia, W. 1961; toż, W. 1964; – E. R., Serdeczne ślady, „Kamena” 1972 nr 19 s. 3, 8; Kiedrzyńska W., Ravensbrück, kobiecy obóz koncentracyjny, W. 1961; Masłowski J., Pielęgniarki w II wojnie światowej, W. 1976; Ossowska W., Dr Stefania Perzanowska „Mama”, „Służba Zdrowia” 1975 nr 21 s. 2; Rosiak E., Jej pierwsze zwycięstwo, „Służba Zdrowia” 1971 nr 10 s. 5; taż, Samoobrona, „Kamena” 1972 nr 19 s. 3; Współcześni pisarze Kielecczyzny, Radom 1973 s. 58–9 (fot.); – Listy z Majdanka, 1963 s. 24–35; – „Życie Radomskie” 1974 nr 198; „Życie Warszawy” 1974 nr 197, 198; – Wspomnienia Kazimierza Aleksandrowicza, Krystyny Horczak, Wandy Orłoś, Wandy Ossowskiej, Józefy Peters (mszp.) w posiadaniu córki Zofii Korczakowej; – Informacje Zofii Korczakowej, zamieszkałej w Warszawie.
Teresa Ostrowska